ਚਾਰ :
ਸਾਰਾ ਹਫ਼ਤਾ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਸਿਰ ਖੁਰਕਣ ਦੀ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਰੇਮੰਡ ਇਕ ਵਾਰੀ ਆ ਕੇ ਦੱਸ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਚਿੱਠੀ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਏ। ਇਮਾਨੁਅਲ ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਦੋ ਵਾਰੀ ਸਿਨਮਾ ਵੀ ਦੇਖ ਆਇਆ। ਸਾਹਮਣੇ ਪਰਦੇ 'ਤੇ ਕੀ-ਕੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਏ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਦੇ ਪੱਲੇ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ—ਇਸ ਲਈ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਪੁੱਛਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਏ।
ਕਲ੍ਹ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਮਿਥੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਨੁਸਾਰ ਮੇਰੀ ਆ ਗਈ। ਲਾਲ-ਚਿੱਟੀਆਂ ਧਾਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਸੁੰਦਰ ਕੱਪੜੇ, ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਚਮੜੇ ਦੇ ਸੈਂਡਲ! ਮੇਰੀਆਂ ਤਾਂ ਉਸ ਉੱਤੋਂ ਅੱਖਾਂ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹਟ ਰਹੀਆਂ। ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਸੁਡੌਲ ਛਾਤੀਆਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵੱਖਰੇ ਈ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਸੀ। ਧੁੱਪ ਸਿਕਿਆ ਚਿਹਰਾ ਬਾਦਾਮੀ ਰੰਗ ਦੇ ਮਖਮਲੀ ਗੇਂਦੇ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਰਗਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬੱਸ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਅਲਜੀਯਰਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮੀਲ ਦੂਰ ਇਕ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਟ 'ਤੇ ਜਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਇੱਥੇ ਦੋ ਉਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਚਟਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰੇਤ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਪਗਡੰਡੀ ਵਾਂਗ ਫ਼ੈਲੀ ਏ। ਜਵਾਰ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਇੱਥੋਂ ਤੀਕ ਆ ਜਾਂਦਾ ਏ, ਉਸ ਪਗਡੰਡੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ-ਕਿਨਾਰੇ ਪਿੱਛੇ ਦੂਰ ਤੀਕ ਝਾਊ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਕੀ ਕਤਾਰ ਏ। ਚਾਰ ਵਜੇ ਦੇ ਲਗਭਗ ਧੁੱਪ ਏਨੀ ਤੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ—ਹਾਂ, ਪਾਣੀ ਜ਼ਰੂਰ ਸੋਂਹਦਾ-ਗੁਣਗੁਣਾ ਲੱਗਿਆ ਸੀ। ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਅਲਮਸਤ ਭਾਵ ਨਾਲ ਰੇਤ ਨਾਲ ਕਲੋਲਾਂ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸੀ।
ਮੇਰੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਨਵੀਂ ਖੇਡ ਸਿਖਾਈ—ਪਹਿਲਾਂ ਤੈਰਦੇ-ਤੈਰਦੇ ਲਹਿਰਾਂ ਦੀ ਉਛਾਲੀ ਹੋਈ ਝੱਗ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਭਰ ਲਓ ਤੇ ਜਦੋਂ ਖ਼ੂਬ ਝੱਗ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਭਰ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਚਿਤ ਲੇਟ ਕੇ ਆਸਮਾਨ ਵੱਲ ਫੁਆਰੇ ਵਾਂਗ ਸੁੱਟੋ। ਇਸ ਨਾਲ ਝੱਗ ਦੀ ਇਕ ਧੁੰਦ-ਜਿਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਇਹ ਧੁੰਦ ਜਾਂ ਤਾਂ ਉਪਰਲੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਘੁਲ ਜਾਂਦੀ ਏ ਜਾਂ ਗੁਣਗੁਣੀ ਫੁਆਰ ਵਾਂਗ ਵਾਪਸ ਗੱਲ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਆ ਡਿੱਗਦੀ ਏ। ਪਰ ਇਸ ਖੇਡ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਨਮਕ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਗਿਆ ਤਾਂ ਛੇਤੀ ਈ ਮੂੰਹ ਚਮਲਾਉਂਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਤਦ ਮੇਰੀ ਨੇ ਆ ਕੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਈ ਮੈਨੂੰ ਕਸ ਕੇ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਜਕੜ ਲਿਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਬੁੱਲ੍ਹ ਮੇਰੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਕਸੀ ਰੱਖੇ। ਉਸਦੀ ਜੀਭ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਲਨ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਈ। ਦੋ-ਤਿੰਨ ਪਲਾਂ ਲਈ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ—ਜਿਧਰ ਮਰਜ਼ੀ ਵਹਾਅ ਲੈ ਜਾਣ। ਫੇਰ ਤੈਰਦੇ ਹੋਏ ਵਾਪਸ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਆ ਗਏ।
ਅਸੀਂ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਲਏ ਤਾਂ ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਮੇਰੀ ਇਕਟਕ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਏ। ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਤਾਰੇ ਝਿਲਮਿਲਾ ਰਹੇ ਨੇ। ਮੈਂ ਦੋਵਾਂ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਭਰ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਚੁੰਮ ਲਿਆ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਸਾਡੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲਿਆ। ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਹੋੜ ਲਾ ਕੇ, ਅਸੀਂ, ਡਿੱਗਦੇ-ਢਹਿੰਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉੱਚੇ ਸਿਰੇ ਵੱਲ ਦੌੜ ਪਏ। ਸਾਰੀ ਰਾਹ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੱਖੀ ਨਾਲ ਘੁੱਟੀ ਰੱਖਿਆ। ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗੀ ਸੀ ਕਿ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਬੱਸ ਫੜ੍ਹ ਲਈਏ, ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚੀਏ ਤੇ ਸਿੱਧੇ ਬਿਸਤਰੇ 'ਚ ਵੜ ਜਾਈਏ। ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਕਮਰੇ ਦੀ ਖਿੜਕੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਛੱਡ ਗਿਆ ਸੀ, ਸੋ ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਠੰਢੀ ਮਿੰਨ੍ਹੀ-ਮਿੰਨ੍ਹੀ ਹਵਾ ਸਾਡੇ ਧੁੱਪ ਝੁਲਸਾਏ ਸਰੀਰਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀ।
ਮੇਰੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਫੇਰ ਕਲ੍ਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਈ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਕਿਉਂ ਨਈਂ ਖਾਂਦੀ?” ਉਸਨੇ ਹਾਮੀਂ ਭਰ ਲਈ। ਮੈਂ ਗੋਸ਼ਤ ਖ਼ਰੀਦਨ ਹੇਠਾਂ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਵਾਪਸ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਸੁਣਿਆਂ, ਰੇਮੰਡ ਦੇ ਕਮਰੇ 'ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਔਰਤ ਦੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆ ਰਹੀ ਏ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬੁੱਢੇ ਸਲਾਮਾਨੋ ਤੇ ਉਸਦੇ ਕੁੱਤੇ ਦਾ ਰੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਲਦੀ ਈ ਪੌੜੀਆਂ 'ਤੇ ਪੰਜਿਆਂ ਤੇ ਬੂਟਾਂ ਦੀ ਥਪਥਪ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਫੇਰ ਉਹੀ 'ਗੰਦੇ ਕੁੱਤੇ, ਸਾਲਿਆ, ਅਗਾਂਹ ਮਰ।' ਉਸ ਪਿੱਛੋਂ ਦੋਵੇਂ ਸੜਕ 'ਤੇ ਉੱਤਰ ਗਏ। ਮੇਰੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਇਸ ਬੁੱਢੇ ਤੇ ਕੁੱਤੇ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਖਿੜਖਿੜ ਕਰਕੇ ਹੱਸਣ ਲੱਗੀ। ਉਸਨੇ ਮੇਰਾ ਪਾਜਾਮਾ ਕਮੀਜ਼ ਪਾ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਬਾਹਾਂ ਉੱਤੇ ਟੁੰਗ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਹੱਸਦਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਮਨ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਹ ਇਵੇਂ ਈ ਹੱਸਦੀ ਰਹੇ। ਪਲ ਕੁ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਏਂ ਨਾ?” ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਦੀ ਕੋਈ ਤੁਕ ਈ ਨਹੀਂ ਏਂ। ਪਰ ਜਿੱਥੋਂ ਤੀਕ ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ-ਪਿਊਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਜ਼ਰਾ ਦੁਖੀ-ਜਿਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਫੇਰ ਟਹਿਕਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਗੱਲ-ਗੱਲ 'ਤੇ ਹੱਸਣ ਲੱਗੀ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਹ ਇੰਜ ਹੱਸਦੀ ਏ, ਮੇਰਾ ਮਨ ਹੁੰਦਾ ਏ ਉਸਨੂੰ ਚੁੰਮ ਲਵਾਂ। ਐਨ ਉਸੇ ਛਿਣ ਰੇਮੰਡ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਕੋਹਰਾਮ ਮੱਚ ਗਿਆ—ਚੀਕਾ-ਰੌਲੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।
ਪਹਿਲਾਂ ਸੁਣਿਆਂ ਕਿ ਕੋਈ ਔਰਤ ਖ਼ੂਬ ਉੱਚੀ-ਉੱਚੀ ਚੀਕਵੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕੁਝ ਕਹਿ ਰਹੀ ਏ। ਫੇਰ ਰੇਮੰਡ ਦੀ ਦਹਾੜ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ, “ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦਗਾ ਕੀਤਾ...ਕੁੱਤੀਏ, ਕਮੀਨੀਏਂ! ਅੱਜ ਦੱਸਾਂਗਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦਗਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੀ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਐ।” ਧੈਂ-ਧੈਂ ਕੁੱਟਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼! ਫੇਰ ਦਿਲ ਕੰਬਾਊ ਚੀਕਾਂ ਕਿ ਸੁਣ ਕੇ ਤਨ-ਮਨ ਰੋਮਾਂਚਿਤ ਹੋ ਉੱਠੇ। ਦੇਖਦੇ-ਦੇਖਦੇ ਪੌੜੀਆਂ 'ਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਜੁੜ ਗਈ। ਮੇਰੀ ਤੇ ਮੈਂ ਵੀ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਏ। ਔਰਤ ਅਜੇ ਤੀਕ ਚੀਕੀ-ਕੂਕੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਰੇਮੰਡ ਲੱਤਾਂ-ਮੁੱਕੀਆਂ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਕੁੱਟ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਬੋਲੀ, “ਉਫ਼, ਕੈਸੀ ਬੇਹੂਦਗੀ ਏ?” ਮੈਂ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲਿਆ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਮੇਰੀ ਬੋਲੀ, “ਜਾ ਕੇ ਕਿਸੇ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਲਿਆਓ।” ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ ਮੈਂ ਸਿਪਾਹੀ-ਵਿਪਾਹੀ ਤੋਂ ਕੀ ਲੈਣਾ-ਦੇਣੈ।” ਖ਼ੈਰ, ਦੇਖਦੇ-ਦੇਖਦੇ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਵੀ ਆ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ। ਦੂਜੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦਾ ਇਕ ਨਲਕਾ ਮਿਸਤਰੀ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਆਇਆ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਈ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਧੜਾ-ਧੜ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਮੁੱਕੇ ਮਾਰੇ—ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਉਸਨੇ ਫੇਰ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੜਕਾਇਆ। ਪਲ ਕੁ ਬਾਅਦ ਅੰਦਰਲੀ ਔਰਤ ਨੇ ਫੇਰ ਰੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਉਸਦੇ ਹੇਠਲੇ ਬੁੱਲ੍ਹ 'ਤੇ ਟਿਕੀ ਸਿਗਰਟ ਥਰਥਰ ਕੰਬ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਰੋਂਦੜ-ਜਿਹੀ ਮੁਸਕਾਨ ਸੀ। “ਤੇਰਾ ਨਾਂ?” ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਨਾਂ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ। ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਕਠੋਰ ਗ਼ੈਰ-ਮੁਲਾਹਿਜਾ ਸੁਰ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, “ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਸਿਗਰਟ ਮੂੰਹ 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਲੈ।” ਰੇਮੰਡ ਥੋੜ੍ਹਾ-ਜਿਹਾ ਥਿੜਕਿਆ, ਪਰ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਸਿਗਰਟ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਈ ਲਈ ਰੱਖੀ। ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਅਹੁਲ ਕੇ ਹੱਥ ਘੁਮਾਇਆ ਤੇ ਫਟਾਕ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਖੱਬੀ ਗੱਲ੍ਹ ਉੱਤੇ ਇਕ ਕਰਾਰਾ ਥੱਪੜ ਜੜ ਦਿੱਤਾ। ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਛੁੱਟ ਕੇ ਸਿਗਰਟ ਕਈ ਗਜ਼ ਦੂਰ ਜਾ ਡਿੱਗੀ। ਸੱਟ ਨਾਲ ਰੇਮੰਡ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਤਣਿਆਂ ਗਿਆ, ਪਰ ਇਕ ਛਿਣ ਉਹ ਮੂੰਹੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ। ਫੇਰ ਬੜੇ ਈ ਮੁਲਾਇਮ ਲਹਿਜੇ ਵਿਚ ਪੁੱਛਿਆ, “ਹੁਣ ਸਿਗਰਟ ਦਾ ਬਚਿਆ ਹਿੱਸਾ ਚੁੱਕ ਲਵਾਂ ਨਾ?”
“ਚੁੱਕ ਲੈ,” ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਪਰ ਅੱਗੋਂ ਤੋਂ ਚੇਤੇ ਰੱਖੀਂ, ਅਸੀਂ ਬਦਤਮੀਜੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਈਂ ਕਰਦੇ, ਨਾਲੇ ਤੇਰੇ ਵਰਗੇ ਹਬਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ 'ਚ ਨਈਂ ਕਰਦੇ।”
ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕੁੜੀ ਰੋਂਦੀ-ਡੁਸਕਦੀ ਤੇ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਇਕੋ ਗੱਲ ਕਹਿੰਦੀ ਰਹੀ—“ਇਸ ਮਰਦੂਦ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰਿਆ...ਦਲਾਲ ਕਿਤੋਂ ਦਾ...”
ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਵਿਚਕਾਰ ਈ ਪੁੱਛਿਆ, “ਮਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਜਮਾਦਾਰ ਸਾਹਬ, ਏਨੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਸੇ ਭਲ਼ੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਦਲਾਲ ਕਹਿਣਾ ਕਿਸ ਕਾਨੂੰਨ 'ਚ ਆਊਂਦੈ...?”
ਸਿਪਾਹੀ ਬੋਲਿਆ, “ਆਪਣੀ ਚਾਲਾਕੀ ਬੰਦ ਕਰ।”
ਇਸ 'ਤੇ ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਕੁੜੀ ਵੱਲ ਭੌਂ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ ਜਾਨੇ-ਮਨ, ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਫੇਰ ਮਿਲਾਂਗੇ।”
“ਬਸ-ਬਸ,” ਸਿਪਾਹੀ ਗੜ੍ਹਕਿਆ ਤੇ ਕੁੜੀ ਵੱਲ ਭੌਂ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਚਲ, ਦੌੜ ਜਾ ਏਥੋਂ।” ਤੇ ਰੇਮੰਡ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਥਾਣੇ 'ਚੋਂ ਜਦ ਤਕ ਬੁਲਾਵਾ ਨਾ ਆਏ, ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ 'ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਈਂ ਜਾਏਂਗਾ। ਜ਼ਰਾ ਤਾਂ ਸ਼ਰਮ ਕਰ। ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਏਨਾ ਧੁੱਤ ਹੋਇਆ ਹੋਇਐਂ ਕਿ ਸਿੱਧਾ ਖੜ੍ਹਾ ਵੀ ਨਈਂ ਹੋਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਇਹ ਤੇਰਾ ਸਰੀਰ ਕੰਬ ਕਿਸ ਲਈ ਰਿਹੈ?”
“ਧੁੱਤ ਨਈਂ ਆਂ, ਜਮਾਦਾਰ ਸਾਹਬ!” ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, “ਮੈਂ ਤਾਂ ਜਦੇ-ਜਦੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੰਜ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਘੂਰਦਿਆਂ ਦੇਖਦਾਂ ਤਾਂ ਖ਼ੁਦ-ਬ-ਖ਼ੁਦ ਕਾਂਬਾ ਛੁੱਟ ਪੈਂਦੈ। ਅੱਛਾ, ਝੂਠ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਆਂ ਕਿ?”
ਫਟਾਕ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬੰਦ ਕਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ। ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੀ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਖਾਣਾ ਬਣਾਇਆ। ਉਸਨੂੰ ਭੁੱਖ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਲਗਭਗ ਸਾਰਾ ਈ ਮੈਨੂੰ ਖਾਣਾ ਪਿਆ। ਇਕ ਵਜੇ ਉਹ ਚਲੀ ਗਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਕ ਝਪਕੀ ਲੈ ਲਈ।
ਤਿੰਨ ਦੇ ਲਗਭਗ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਖਟ-ਖਟ ਹੋਈ ਤੇ ਰੇਮੰਡ ਅੰਦਰ ਆਇਆ। ਚੁੱਪਚਾਪ ਆ ਕੇ ਬਾਹੀ 'ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਇਕ ਮਿੰਟ ਸਾਡੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਾ ਬੋਲਿਆ। ਫੇਰ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ?” ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਵਿਓਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਈ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਕੁੜੀ ਨੇ ਰੇਮੰਡ ਦੇ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਥੱਪੜ ਜੜ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਸਨੇ ਖ਼ੂਨ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪੇ 'ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਪਰਤ ਕੇ ਉਸਦੀ ਧੁਨਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਜੋ ਕੁਝ ਹੋਇਆ, ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਈ ਨਈਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਸੀ ਉੱਥੇ।
“ਚਲੋ, ਤੂੰ ਉਸਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਬਕ ਸਿਖਾ ਦਿੱਤਾ। ਕਿਓਂ, ਇਹੋ ਤਾਂ ਤੇਰੀ ਖਵਾਹਿਸ਼ ਸੀ ਨਾ?”
“ਹਾਂ, ਇਹੋ ਈ।” ਉਹ ਮੰਨ ਗਿਆ। ਬੋਲਿਆ, “ਹੁਣ ਪੁਲਸ, ਜੋ ਮਨ ਆਏ ਸੋ ਕਰਦੀ ਰਹੇ। ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲ ਗਈ! ਤੇ ਰਹੀ ਪੁਲਸ, ਉਸ ਨਾਲ ਭੁਗਤਨ ਦਾ ਗੁਰ ਰੇਮੰਡ ਜਾਣਦੈ...।” ਪਰ ਜਾਣਨਾ ਉਹ ਇਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਏ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਉਸਦੇ ਮਾਰਿਆ, ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਪਲਟਵਾਂ ਉਸਦੇ ਮਾਰੇ!
ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਪੁਲਸ-ਵੁਲਸ ਨਾਲ ਕਦੀ ਮੇਰਾ ਵਾਸਤਾ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਿਆ। ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਰੇਮੰਡ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਬੋਲਿਆ, “ਉੱਠ, ਜ਼ਰਾ ਟਹਿਲ ਆਈਏ।” ਮੈਂ ਬਿਸਤਰਾ ਛੱਡ ਕੇ ਵਾਲ ਵਾਹੁਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਹੁਣ ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਤੈਥੋਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬਸ, ਐਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾਂ ਬਈ ਮੇਰੀ ਗਵਾਹੀ ਦੇ ਦਵੀਂ।” ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉੱਥੇ ਕਹਿਣਾ ਕੀ ਪਵੇਗਾ?
“ਬਈ, ਕਹਿਣਾ-ਕੁਹਣਾ ਕੀ ਐ!” ਉਸਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਤੂੰ ਤਾਂ ਬਸ ਇਹ ਦੱਸ ਦਵੀਂ ਕਿ ਕੁੜੀ ਨੇ ਵਾਕੱਈ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦਗਾ ਕੀਤਾ ਐ।”
ਮੈਂ ਗਵਾਹ ਬਣਨ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਿਆ।
ਅਸੀਂ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ। ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਇਕ ਕੈਫ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਪੈਗ ਬਰਾਂਡੀ ਪਿਆਈ। ਫੇਰ ਅਸੀਂ ਬਿਲੀਅਰਡ ਦੀ ਇਕ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾਈ। ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਚਕਲੇ ਵਿਚ ਚੱਲਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਮੈਂ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੇਰਾ ਮਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚਹਿਲ-ਕਦਮੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਆਏ ਤਾਂ ਉਹ ਦੱਸਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਆਪਣੀ 'ਮਹਿਬੂਬਾ' ਤੋਂ ਜੀਅ ਭਰ ਕੇ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਉਸਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋ ਰਹੀ ਏ। ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰ-ਕਰ ਉਸਨੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਪ੍ਰਚਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਸੈਰ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਾ ਆਇਆ।
ਘਰ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਦੇ ਈ, ਡਿਓਢੀ ਵਿਚ ਸਲਾਮਾਨੋ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ। ਬੜਾ ਬੌਂਦਲਿਆ-ਜਿਹਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਧਿਆਨ ਆਇਆ ਕਿ ਨਾਲ ਕੁੱਤਾ ਨਹੀਂ ਏਂ। ਚਾਰੇ-ਪਾਸੇ ਦੇਖਦਾ ਹੋਇਆ ਸਲਾਮਾਨੋ ਫਿਰਕੀ ਵਾਂਗ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਦੀ ਆਪਣੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਸੁਰਖ਼ ਅੱਖਾਂ ਹਨੇਰੇ 'ਤੇ ਗੱਡ ਕੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਲੱਭਦਾ, ਫੇਰ ਆਪ ਈ ਬੁੜਬੁੜ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਕਦੀ ਸੜਕ ਦੇ ਇੱਧਰ ਤੇ ਕਦੀ ਉੱਧਰ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ।
ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕੀ ਹੋਇਆ?” ਤਾਂ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਯਕਦਮ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ। ਫੇਰ ਸੁਣਿਆਂ, ਸੂਰ ਵਰਗੀ ਘੁਰਘੁਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, “ਦੋਗਲਾ, ਸਾਲਾ, ਲੇਂਡੀ, ਕੁੱਤਾ...।” ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕੁੱਤਾ ਕਿੱਥੇ ਚਲਾ ਗਿਆ?” ਇਸ 'ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਤਿਓੜੀ ਪਾ ਕੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ, ਫੇਰ ਝੱਟ ਕਿਹਾ, “ਜਹੱਨੁਮ 'ਚ!” ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਅਚਾਨਕ ਉਸਨੇ ਕੁੱਤਾ-ਪੁਰਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ...:
“ਬਈ, ਜਿਵੇਂ ਹੋਰ ਦਿਨੀਂ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅੱਜ ਵੀ ਪ੍ਰੇਡ ਗਰਾਊਂਡ 'ਚ ਲੈ ਗਿਆ। ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਮੇਲਾ ਲੱਗਿਆ ਸੀ, ਸੋ ਤਿਲ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਈਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਕ ਤੰਬੂ ਸਾਹਵੇਂ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਕੇ 'ਹੱਥਕੜੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ' ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਚੱਲਣ ਲਈ ਮੁੜਿਆ ਤਾਂ ਕੁੱਤਾ ਗ਼ਾਇਬ...। ਰੋਜ਼ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਕਿ ਛੋਟਾ ਪੱਟਾ ਲਿਆਵਾਂਗਾ, ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਸੁਪਨੇ 'ਚ ਵੀ ਖ਼ਿਆਲ ਨਈਂ ਸੀ ਕਿ ਸਾਲਾ ਜੰਗਲੀ ਇਸ 'ਚੋਂ ਇਓਂ ਸਿਰ ਸਰਕਾਅ ਕੇ ਨੌਂ ਦੋ ਗਿਆਰਾਂ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।”
ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਦਲਾਸਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕੁੱਤਾ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਘਰ ਲੱਭ ਕੇ ਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਫਿਕਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਉਸਨੇ ਅਜਿਹੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕੁੱਤਿਆਂ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਹੜੇ ਮੀਲਾਂ ਰਸਤਾ ਤੈਅ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਪਰ ਲੱਗਿਆ, ਇਸ ਨਾਲ ਬੁੱਢੇ ਦੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੁੱਗਣੀ ਹੋ ਗਈ ਏ।
“ਅੱਛਾ, ਇੰਜ ਤਾਂ ਨਈਂ ਹੋਏਗਾ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ-ਮੂਰ ਦੇਣਗੇ—ਮੇਰਾ ਮਤਲਬ ਪੁਲਸ-ਪਲਸ ਵਾਲੇ? ਉਸਦੀ ਖਾਜ ਦੇਖ ਕੇ ਹਰ ਕੋਈ ਭੱਜਦਾ ਏ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਵੀ ਨਈਂ ਕਿ ਕੋਈ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰੱਖ ਕੇ ਪਾਲ ਈ ਲਏ।”
ਮੈਂ ਦੱਸਿਆ, “ਥਾਣੇ ਦੇ ਕੋਲ ਈ ਇਕ ਪਸ਼ੂਵਾੜਾ ਏ। ਗਵਾਚੇ ਹੋਏ ਜਾਂ ਲਾਵਾਰਸ ਕੁੱਤੇ ਉੱਥੇ ਈ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਤੁਹਾਡਾ ਕੁੱਤਾ ਜ਼ਰੂਰ ਉੱਥੇ ਈ ਹੋਵੇਗਾ। ਥੋੜ੍ਹਾ-ਬਹੁਤ ਜੁਰਮਾਨਾ ਦੇ ਕੇ ਵਾਪਸ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ।” ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਅੰਦਾਜ਼ਨ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਲੈ ਲੈਣਗੇ?” ਇਸਦਾ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਫੇਰ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਰਿੱਝਣ ਲੱਗਾ।
“ਮੈਂ, ਤੇ ਉਸ ਸਾਲੇ ਕੁੱਤੇ 'ਤੇ, ਪੈਸਾ ਖਰਚ ਕਰਾਂ? ਉਸਦੀ ਐਸੀ ਦੀ ਤੈਸੀ! ਮਾਰ ਦੇਣ ਉਸਨੂੰ, ਮੇਰੀ ਬਲ਼ਾ ਨਾਲ!” ਤੇ ਉਸਨੇ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਰਟੀਆਂ-ਰਟਾਈਆਂ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਰੇਮੰਡ ਠੱਠਾ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਸਿਆ ਤੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ-ਪਿੱਛੇ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਨ ਲੱਗਾ। ਉੱਤੇ ਅਸੀਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵਿਦਾਅ ਲਈ। ਇਕ ਦੋ ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਈ ਸਲਾਮਾਨੋ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦਾ ਖੜਾਕ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤਾ, ਨਾਲ ਈ ਮੇਰਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੜਕਿਆ।
ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਅੰਦਰ ਬੁਲਾਇਆ ਤਾਂ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਨਿਗਾਹ ਬੂਟਾਂ ਦੇ ਪੰਜਿਆਂ 'ਤੇ ਟਿਕੀ ਸੀ ਤੇ ਗੰਢਲ, ਖ਼ੁਰਦਰੇ ਹੱਥ ਥਰਥਰ ਕੰਬ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਿਨਾਂ ਅੱਖ ਨਾਲ ਅੱਖ ਮਿਲਾਇਆਂ ਉਸਨੇ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ—
“ਕਿਓਂ ਮੋਸ਼ੀਓ ਮਯੋਰਸੋਲ, ਪੁਲਸ ਵਾਲੇ ਉਸਨੂੰ ਮੈਥੋਂ ਇੰਜ ਖੋਹ ਲੈਣਗੇ ਕਿ? ਨਈਂ ਖੋਹਣਗੇ ਨਾ?...ਨਈਂ, ਨਈਂ ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਨਈਂ ਕਰਨਗੇ ਉਹ ਲੋਕ...ਪਰ...ਪਰ ਮੰਨ ਲਓ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੁਛ ਕਰ-ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਤੋਂ ਦਾ ਨਈਂ ਰਹਿਣਾ...।”
ਮੈਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਿੱਥੋਂ ਤੀਕ ਮੇਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਏ, ਪਸ਼ੂਵਾੜੇ ਵਿਚ ਲਾਵਾਰਿਸ ਜਾਂ ਗਵਾਚੇ ਕੁੱਤਿਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤੀਕ ਉਡੀਕ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਠੀਕ ਸਮਝਦੇ ਨੇ, ਕਰਦੇ ਨੇ।
ਉਹ ਅੱਖਾਂ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੂੰਹ 'ਚੋਂ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਨਿਕਲਿਆ। ਫੇਰ 'ਨਮਸਕਾਰ' ਕਹਿ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਤੀਕ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਆਹਟ ਆਉਂਦੀ ਰਹੀ। ਕੰਧ ਦੇ ਉਸ ਪਾਸਿਓਂ ਧੀਮੀ ਸੂੰ-ਸੂੰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਇਆ ਕਿ ਬੁੱਢਾ ਰੋ ਰਿਹਾ ਏ। ਉਦੋਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ...ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉੱਘੜ-ਉੱਘੜ ਆਉਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਤੜਕੇ ਈ ਉਠਣਾ ਸੀ। ਭੁੱਖ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਖਾਧੇ-ਪੀਤੇ ਈ, ਸਿੱਧਾ ਬਿਸਤਰੇ 'ਤੇ ਜਾ ਪਿਆ।
--- --- ---
ਸਾਰਾ ਹਫ਼ਤਾ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਸਿਰ ਖੁਰਕਣ ਦੀ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਰੇਮੰਡ ਇਕ ਵਾਰੀ ਆ ਕੇ ਦੱਸ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਚਿੱਠੀ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਏ। ਇਮਾਨੁਅਲ ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਦੋ ਵਾਰੀ ਸਿਨਮਾ ਵੀ ਦੇਖ ਆਇਆ। ਸਾਹਮਣੇ ਪਰਦੇ 'ਤੇ ਕੀ-ਕੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਏ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਦੇ ਪੱਲੇ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ—ਇਸ ਲਈ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਪੁੱਛਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਏ।
ਕਲ੍ਹ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਮਿਥੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਨੁਸਾਰ ਮੇਰੀ ਆ ਗਈ। ਲਾਲ-ਚਿੱਟੀਆਂ ਧਾਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਸੁੰਦਰ ਕੱਪੜੇ, ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਚਮੜੇ ਦੇ ਸੈਂਡਲ! ਮੇਰੀਆਂ ਤਾਂ ਉਸ ਉੱਤੋਂ ਅੱਖਾਂ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹਟ ਰਹੀਆਂ। ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਸੁਡੌਲ ਛਾਤੀਆਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵੱਖਰੇ ਈ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਸੀ। ਧੁੱਪ ਸਿਕਿਆ ਚਿਹਰਾ ਬਾਦਾਮੀ ਰੰਗ ਦੇ ਮਖਮਲੀ ਗੇਂਦੇ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਰਗਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬੱਸ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਅਲਜੀਯਰਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮੀਲ ਦੂਰ ਇਕ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਟ 'ਤੇ ਜਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਇੱਥੇ ਦੋ ਉਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਚਟਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰੇਤ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਪਗਡੰਡੀ ਵਾਂਗ ਫ਼ੈਲੀ ਏ। ਜਵਾਰ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਇੱਥੋਂ ਤੀਕ ਆ ਜਾਂਦਾ ਏ, ਉਸ ਪਗਡੰਡੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ-ਕਿਨਾਰੇ ਪਿੱਛੇ ਦੂਰ ਤੀਕ ਝਾਊ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਕੀ ਕਤਾਰ ਏ। ਚਾਰ ਵਜੇ ਦੇ ਲਗਭਗ ਧੁੱਪ ਏਨੀ ਤੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ—ਹਾਂ, ਪਾਣੀ ਜ਼ਰੂਰ ਸੋਂਹਦਾ-ਗੁਣਗੁਣਾ ਲੱਗਿਆ ਸੀ। ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਅਲਮਸਤ ਭਾਵ ਨਾਲ ਰੇਤ ਨਾਲ ਕਲੋਲਾਂ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸੀ।
ਮੇਰੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਨਵੀਂ ਖੇਡ ਸਿਖਾਈ—ਪਹਿਲਾਂ ਤੈਰਦੇ-ਤੈਰਦੇ ਲਹਿਰਾਂ ਦੀ ਉਛਾਲੀ ਹੋਈ ਝੱਗ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਭਰ ਲਓ ਤੇ ਜਦੋਂ ਖ਼ੂਬ ਝੱਗ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਭਰ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਚਿਤ ਲੇਟ ਕੇ ਆਸਮਾਨ ਵੱਲ ਫੁਆਰੇ ਵਾਂਗ ਸੁੱਟੋ। ਇਸ ਨਾਲ ਝੱਗ ਦੀ ਇਕ ਧੁੰਦ-ਜਿਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਇਹ ਧੁੰਦ ਜਾਂ ਤਾਂ ਉਪਰਲੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਘੁਲ ਜਾਂਦੀ ਏ ਜਾਂ ਗੁਣਗੁਣੀ ਫੁਆਰ ਵਾਂਗ ਵਾਪਸ ਗੱਲ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਆ ਡਿੱਗਦੀ ਏ। ਪਰ ਇਸ ਖੇਡ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਨਮਕ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਗਿਆ ਤਾਂ ਛੇਤੀ ਈ ਮੂੰਹ ਚਮਲਾਉਂਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਤਦ ਮੇਰੀ ਨੇ ਆ ਕੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਈ ਮੈਨੂੰ ਕਸ ਕੇ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਜਕੜ ਲਿਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਬੁੱਲ੍ਹ ਮੇਰੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਕਸੀ ਰੱਖੇ। ਉਸਦੀ ਜੀਭ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਲਨ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਈ। ਦੋ-ਤਿੰਨ ਪਲਾਂ ਲਈ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ—ਜਿਧਰ ਮਰਜ਼ੀ ਵਹਾਅ ਲੈ ਜਾਣ। ਫੇਰ ਤੈਰਦੇ ਹੋਏ ਵਾਪਸ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਆ ਗਏ।
ਅਸੀਂ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਲਏ ਤਾਂ ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਮੇਰੀ ਇਕਟਕ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਏ। ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਤਾਰੇ ਝਿਲਮਿਲਾ ਰਹੇ ਨੇ। ਮੈਂ ਦੋਵਾਂ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਭਰ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਚੁੰਮ ਲਿਆ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਸਾਡੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲਿਆ। ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਹੋੜ ਲਾ ਕੇ, ਅਸੀਂ, ਡਿੱਗਦੇ-ਢਹਿੰਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉੱਚੇ ਸਿਰੇ ਵੱਲ ਦੌੜ ਪਏ। ਸਾਰੀ ਰਾਹ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੱਖੀ ਨਾਲ ਘੁੱਟੀ ਰੱਖਿਆ। ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗੀ ਸੀ ਕਿ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਬੱਸ ਫੜ੍ਹ ਲਈਏ, ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚੀਏ ਤੇ ਸਿੱਧੇ ਬਿਸਤਰੇ 'ਚ ਵੜ ਜਾਈਏ। ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਕਮਰੇ ਦੀ ਖਿੜਕੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਛੱਡ ਗਿਆ ਸੀ, ਸੋ ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਠੰਢੀ ਮਿੰਨ੍ਹੀ-ਮਿੰਨ੍ਹੀ ਹਵਾ ਸਾਡੇ ਧੁੱਪ ਝੁਲਸਾਏ ਸਰੀਰਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀ।
ਮੇਰੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਫੇਰ ਕਲ੍ਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਈ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਕਿਉਂ ਨਈਂ ਖਾਂਦੀ?” ਉਸਨੇ ਹਾਮੀਂ ਭਰ ਲਈ। ਮੈਂ ਗੋਸ਼ਤ ਖ਼ਰੀਦਨ ਹੇਠਾਂ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਵਾਪਸ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਸੁਣਿਆਂ, ਰੇਮੰਡ ਦੇ ਕਮਰੇ 'ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਔਰਤ ਦੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆ ਰਹੀ ਏ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬੁੱਢੇ ਸਲਾਮਾਨੋ ਤੇ ਉਸਦੇ ਕੁੱਤੇ ਦਾ ਰੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਲਦੀ ਈ ਪੌੜੀਆਂ 'ਤੇ ਪੰਜਿਆਂ ਤੇ ਬੂਟਾਂ ਦੀ ਥਪਥਪ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਫੇਰ ਉਹੀ 'ਗੰਦੇ ਕੁੱਤੇ, ਸਾਲਿਆ, ਅਗਾਂਹ ਮਰ।' ਉਸ ਪਿੱਛੋਂ ਦੋਵੇਂ ਸੜਕ 'ਤੇ ਉੱਤਰ ਗਏ। ਮੇਰੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਇਸ ਬੁੱਢੇ ਤੇ ਕੁੱਤੇ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਖਿੜਖਿੜ ਕਰਕੇ ਹੱਸਣ ਲੱਗੀ। ਉਸਨੇ ਮੇਰਾ ਪਾਜਾਮਾ ਕਮੀਜ਼ ਪਾ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਬਾਹਾਂ ਉੱਤੇ ਟੁੰਗ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਹੱਸਦਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਮਨ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਹ ਇਵੇਂ ਈ ਹੱਸਦੀ ਰਹੇ। ਪਲ ਕੁ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਏਂ ਨਾ?” ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਦੀ ਕੋਈ ਤੁਕ ਈ ਨਹੀਂ ਏਂ। ਪਰ ਜਿੱਥੋਂ ਤੀਕ ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ-ਪਿਊਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਜ਼ਰਾ ਦੁਖੀ-ਜਿਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਫੇਰ ਟਹਿਕਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਗੱਲ-ਗੱਲ 'ਤੇ ਹੱਸਣ ਲੱਗੀ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਹ ਇੰਜ ਹੱਸਦੀ ਏ, ਮੇਰਾ ਮਨ ਹੁੰਦਾ ਏ ਉਸਨੂੰ ਚੁੰਮ ਲਵਾਂ। ਐਨ ਉਸੇ ਛਿਣ ਰੇਮੰਡ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਕੋਹਰਾਮ ਮੱਚ ਗਿਆ—ਚੀਕਾ-ਰੌਲੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।
ਪਹਿਲਾਂ ਸੁਣਿਆਂ ਕਿ ਕੋਈ ਔਰਤ ਖ਼ੂਬ ਉੱਚੀ-ਉੱਚੀ ਚੀਕਵੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕੁਝ ਕਹਿ ਰਹੀ ਏ। ਫੇਰ ਰੇਮੰਡ ਦੀ ਦਹਾੜ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ, “ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦਗਾ ਕੀਤਾ...ਕੁੱਤੀਏ, ਕਮੀਨੀਏਂ! ਅੱਜ ਦੱਸਾਂਗਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦਗਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੀ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਐ।” ਧੈਂ-ਧੈਂ ਕੁੱਟਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼! ਫੇਰ ਦਿਲ ਕੰਬਾਊ ਚੀਕਾਂ ਕਿ ਸੁਣ ਕੇ ਤਨ-ਮਨ ਰੋਮਾਂਚਿਤ ਹੋ ਉੱਠੇ। ਦੇਖਦੇ-ਦੇਖਦੇ ਪੌੜੀਆਂ 'ਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਜੁੜ ਗਈ। ਮੇਰੀ ਤੇ ਮੈਂ ਵੀ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਏ। ਔਰਤ ਅਜੇ ਤੀਕ ਚੀਕੀ-ਕੂਕੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਰੇਮੰਡ ਲੱਤਾਂ-ਮੁੱਕੀਆਂ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਕੁੱਟ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਬੋਲੀ, “ਉਫ਼, ਕੈਸੀ ਬੇਹੂਦਗੀ ਏ?” ਮੈਂ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲਿਆ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਮੇਰੀ ਬੋਲੀ, “ਜਾ ਕੇ ਕਿਸੇ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਲਿਆਓ।” ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ ਮੈਂ ਸਿਪਾਹੀ-ਵਿਪਾਹੀ ਤੋਂ ਕੀ ਲੈਣਾ-ਦੇਣੈ।” ਖ਼ੈਰ, ਦੇਖਦੇ-ਦੇਖਦੇ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਵੀ ਆ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ। ਦੂਜੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦਾ ਇਕ ਨਲਕਾ ਮਿਸਤਰੀ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਆਇਆ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਈ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਧੜਾ-ਧੜ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਮੁੱਕੇ ਮਾਰੇ—ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਉਸਨੇ ਫੇਰ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੜਕਾਇਆ। ਪਲ ਕੁ ਬਾਅਦ ਅੰਦਰਲੀ ਔਰਤ ਨੇ ਫੇਰ ਰੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਉਸਦੇ ਹੇਠਲੇ ਬੁੱਲ੍ਹ 'ਤੇ ਟਿਕੀ ਸਿਗਰਟ ਥਰਥਰ ਕੰਬ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਰੋਂਦੜ-ਜਿਹੀ ਮੁਸਕਾਨ ਸੀ। “ਤੇਰਾ ਨਾਂ?” ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਨਾਂ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ। ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਕਠੋਰ ਗ਼ੈਰ-ਮੁਲਾਹਿਜਾ ਸੁਰ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, “ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਸਿਗਰਟ ਮੂੰਹ 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਲੈ।” ਰੇਮੰਡ ਥੋੜ੍ਹਾ-ਜਿਹਾ ਥਿੜਕਿਆ, ਪਰ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਸਿਗਰਟ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਈ ਲਈ ਰੱਖੀ। ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਅਹੁਲ ਕੇ ਹੱਥ ਘੁਮਾਇਆ ਤੇ ਫਟਾਕ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਖੱਬੀ ਗੱਲ੍ਹ ਉੱਤੇ ਇਕ ਕਰਾਰਾ ਥੱਪੜ ਜੜ ਦਿੱਤਾ। ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਛੁੱਟ ਕੇ ਸਿਗਰਟ ਕਈ ਗਜ਼ ਦੂਰ ਜਾ ਡਿੱਗੀ। ਸੱਟ ਨਾਲ ਰੇਮੰਡ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਤਣਿਆਂ ਗਿਆ, ਪਰ ਇਕ ਛਿਣ ਉਹ ਮੂੰਹੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ। ਫੇਰ ਬੜੇ ਈ ਮੁਲਾਇਮ ਲਹਿਜੇ ਵਿਚ ਪੁੱਛਿਆ, “ਹੁਣ ਸਿਗਰਟ ਦਾ ਬਚਿਆ ਹਿੱਸਾ ਚੁੱਕ ਲਵਾਂ ਨਾ?”
“ਚੁੱਕ ਲੈ,” ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਪਰ ਅੱਗੋਂ ਤੋਂ ਚੇਤੇ ਰੱਖੀਂ, ਅਸੀਂ ਬਦਤਮੀਜੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਈਂ ਕਰਦੇ, ਨਾਲੇ ਤੇਰੇ ਵਰਗੇ ਹਬਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ 'ਚ ਨਈਂ ਕਰਦੇ।”
ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕੁੜੀ ਰੋਂਦੀ-ਡੁਸਕਦੀ ਤੇ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਇਕੋ ਗੱਲ ਕਹਿੰਦੀ ਰਹੀ—“ਇਸ ਮਰਦੂਦ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰਿਆ...ਦਲਾਲ ਕਿਤੋਂ ਦਾ...”
ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਵਿਚਕਾਰ ਈ ਪੁੱਛਿਆ, “ਮਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਜਮਾਦਾਰ ਸਾਹਬ, ਏਨੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਸੇ ਭਲ਼ੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਦਲਾਲ ਕਹਿਣਾ ਕਿਸ ਕਾਨੂੰਨ 'ਚ ਆਊਂਦੈ...?”
ਸਿਪਾਹੀ ਬੋਲਿਆ, “ਆਪਣੀ ਚਾਲਾਕੀ ਬੰਦ ਕਰ।”
ਇਸ 'ਤੇ ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਕੁੜੀ ਵੱਲ ਭੌਂ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ ਜਾਨੇ-ਮਨ, ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਫੇਰ ਮਿਲਾਂਗੇ।”
“ਬਸ-ਬਸ,” ਸਿਪਾਹੀ ਗੜ੍ਹਕਿਆ ਤੇ ਕੁੜੀ ਵੱਲ ਭੌਂ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਚਲ, ਦੌੜ ਜਾ ਏਥੋਂ।” ਤੇ ਰੇਮੰਡ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਥਾਣੇ 'ਚੋਂ ਜਦ ਤਕ ਬੁਲਾਵਾ ਨਾ ਆਏ, ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ 'ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਈਂ ਜਾਏਂਗਾ। ਜ਼ਰਾ ਤਾਂ ਸ਼ਰਮ ਕਰ। ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਏਨਾ ਧੁੱਤ ਹੋਇਆ ਹੋਇਐਂ ਕਿ ਸਿੱਧਾ ਖੜ੍ਹਾ ਵੀ ਨਈਂ ਹੋਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਇਹ ਤੇਰਾ ਸਰੀਰ ਕੰਬ ਕਿਸ ਲਈ ਰਿਹੈ?”
“ਧੁੱਤ ਨਈਂ ਆਂ, ਜਮਾਦਾਰ ਸਾਹਬ!” ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, “ਮੈਂ ਤਾਂ ਜਦੇ-ਜਦੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੰਜ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਘੂਰਦਿਆਂ ਦੇਖਦਾਂ ਤਾਂ ਖ਼ੁਦ-ਬ-ਖ਼ੁਦ ਕਾਂਬਾ ਛੁੱਟ ਪੈਂਦੈ। ਅੱਛਾ, ਝੂਠ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਆਂ ਕਿ?”
ਫਟਾਕ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬੰਦ ਕਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ। ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੀ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਖਾਣਾ ਬਣਾਇਆ। ਉਸਨੂੰ ਭੁੱਖ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਲਗਭਗ ਸਾਰਾ ਈ ਮੈਨੂੰ ਖਾਣਾ ਪਿਆ। ਇਕ ਵਜੇ ਉਹ ਚਲੀ ਗਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਕ ਝਪਕੀ ਲੈ ਲਈ।
ਤਿੰਨ ਦੇ ਲਗਭਗ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਖਟ-ਖਟ ਹੋਈ ਤੇ ਰੇਮੰਡ ਅੰਦਰ ਆਇਆ। ਚੁੱਪਚਾਪ ਆ ਕੇ ਬਾਹੀ 'ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਇਕ ਮਿੰਟ ਸਾਡੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਾ ਬੋਲਿਆ। ਫੇਰ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ?” ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਵਿਓਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਈ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਕੁੜੀ ਨੇ ਰੇਮੰਡ ਦੇ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਥੱਪੜ ਜੜ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਸਨੇ ਖ਼ੂਨ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪੇ 'ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਪਰਤ ਕੇ ਉਸਦੀ ਧੁਨਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਜੋ ਕੁਝ ਹੋਇਆ, ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਈ ਨਈਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਸੀ ਉੱਥੇ।
“ਚਲੋ, ਤੂੰ ਉਸਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਬਕ ਸਿਖਾ ਦਿੱਤਾ। ਕਿਓਂ, ਇਹੋ ਤਾਂ ਤੇਰੀ ਖਵਾਹਿਸ਼ ਸੀ ਨਾ?”
“ਹਾਂ, ਇਹੋ ਈ।” ਉਹ ਮੰਨ ਗਿਆ। ਬੋਲਿਆ, “ਹੁਣ ਪੁਲਸ, ਜੋ ਮਨ ਆਏ ਸੋ ਕਰਦੀ ਰਹੇ। ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲ ਗਈ! ਤੇ ਰਹੀ ਪੁਲਸ, ਉਸ ਨਾਲ ਭੁਗਤਨ ਦਾ ਗੁਰ ਰੇਮੰਡ ਜਾਣਦੈ...।” ਪਰ ਜਾਣਨਾ ਉਹ ਇਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਏ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਉਸਦੇ ਮਾਰਿਆ, ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਪਲਟਵਾਂ ਉਸਦੇ ਮਾਰੇ!
ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਪੁਲਸ-ਵੁਲਸ ਨਾਲ ਕਦੀ ਮੇਰਾ ਵਾਸਤਾ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਿਆ। ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਰੇਮੰਡ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਬੋਲਿਆ, “ਉੱਠ, ਜ਼ਰਾ ਟਹਿਲ ਆਈਏ।” ਮੈਂ ਬਿਸਤਰਾ ਛੱਡ ਕੇ ਵਾਲ ਵਾਹੁਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਹੁਣ ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਤੈਥੋਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬਸ, ਐਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾਂ ਬਈ ਮੇਰੀ ਗਵਾਹੀ ਦੇ ਦਵੀਂ।” ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉੱਥੇ ਕਹਿਣਾ ਕੀ ਪਵੇਗਾ?
“ਬਈ, ਕਹਿਣਾ-ਕੁਹਣਾ ਕੀ ਐ!” ਉਸਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਤੂੰ ਤਾਂ ਬਸ ਇਹ ਦੱਸ ਦਵੀਂ ਕਿ ਕੁੜੀ ਨੇ ਵਾਕੱਈ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦਗਾ ਕੀਤਾ ਐ।”
ਮੈਂ ਗਵਾਹ ਬਣਨ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਿਆ।
ਅਸੀਂ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ। ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਇਕ ਕੈਫ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਪੈਗ ਬਰਾਂਡੀ ਪਿਆਈ। ਫੇਰ ਅਸੀਂ ਬਿਲੀਅਰਡ ਦੀ ਇਕ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾਈ। ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਚਕਲੇ ਵਿਚ ਚੱਲਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਮੈਂ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੇਰਾ ਮਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚਹਿਲ-ਕਦਮੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਆਏ ਤਾਂ ਉਹ ਦੱਸਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਆਪਣੀ 'ਮਹਿਬੂਬਾ' ਤੋਂ ਜੀਅ ਭਰ ਕੇ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਉਸਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋ ਰਹੀ ਏ। ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰ-ਕਰ ਉਸਨੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਪ੍ਰਚਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਸੈਰ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਾ ਆਇਆ।
ਘਰ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਦੇ ਈ, ਡਿਓਢੀ ਵਿਚ ਸਲਾਮਾਨੋ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ। ਬੜਾ ਬੌਂਦਲਿਆ-ਜਿਹਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਧਿਆਨ ਆਇਆ ਕਿ ਨਾਲ ਕੁੱਤਾ ਨਹੀਂ ਏਂ। ਚਾਰੇ-ਪਾਸੇ ਦੇਖਦਾ ਹੋਇਆ ਸਲਾਮਾਨੋ ਫਿਰਕੀ ਵਾਂਗ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਦੀ ਆਪਣੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਸੁਰਖ਼ ਅੱਖਾਂ ਹਨੇਰੇ 'ਤੇ ਗੱਡ ਕੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਲੱਭਦਾ, ਫੇਰ ਆਪ ਈ ਬੁੜਬੁੜ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਕਦੀ ਸੜਕ ਦੇ ਇੱਧਰ ਤੇ ਕਦੀ ਉੱਧਰ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ।
ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕੀ ਹੋਇਆ?” ਤਾਂ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਯਕਦਮ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ। ਫੇਰ ਸੁਣਿਆਂ, ਸੂਰ ਵਰਗੀ ਘੁਰਘੁਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, “ਦੋਗਲਾ, ਸਾਲਾ, ਲੇਂਡੀ, ਕੁੱਤਾ...।” ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕੁੱਤਾ ਕਿੱਥੇ ਚਲਾ ਗਿਆ?” ਇਸ 'ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਤਿਓੜੀ ਪਾ ਕੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ, ਫੇਰ ਝੱਟ ਕਿਹਾ, “ਜਹੱਨੁਮ 'ਚ!” ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਅਚਾਨਕ ਉਸਨੇ ਕੁੱਤਾ-ਪੁਰਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ...:
“ਬਈ, ਜਿਵੇਂ ਹੋਰ ਦਿਨੀਂ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅੱਜ ਵੀ ਪ੍ਰੇਡ ਗਰਾਊਂਡ 'ਚ ਲੈ ਗਿਆ। ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਮੇਲਾ ਲੱਗਿਆ ਸੀ, ਸੋ ਤਿਲ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਈਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਕ ਤੰਬੂ ਸਾਹਵੇਂ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਕੇ 'ਹੱਥਕੜੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ' ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਚੱਲਣ ਲਈ ਮੁੜਿਆ ਤਾਂ ਕੁੱਤਾ ਗ਼ਾਇਬ...। ਰੋਜ਼ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਕਿ ਛੋਟਾ ਪੱਟਾ ਲਿਆਵਾਂਗਾ, ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਸੁਪਨੇ 'ਚ ਵੀ ਖ਼ਿਆਲ ਨਈਂ ਸੀ ਕਿ ਸਾਲਾ ਜੰਗਲੀ ਇਸ 'ਚੋਂ ਇਓਂ ਸਿਰ ਸਰਕਾਅ ਕੇ ਨੌਂ ਦੋ ਗਿਆਰਾਂ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।”
ਰੇਮੰਡ ਨੇ ਦਲਾਸਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕੁੱਤਾ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਘਰ ਲੱਭ ਕੇ ਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਫਿਕਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਉਸਨੇ ਅਜਿਹੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕੁੱਤਿਆਂ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਹੜੇ ਮੀਲਾਂ ਰਸਤਾ ਤੈਅ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਪਰ ਲੱਗਿਆ, ਇਸ ਨਾਲ ਬੁੱਢੇ ਦੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੁੱਗਣੀ ਹੋ ਗਈ ਏ।
“ਅੱਛਾ, ਇੰਜ ਤਾਂ ਨਈਂ ਹੋਏਗਾ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ-ਮੂਰ ਦੇਣਗੇ—ਮੇਰਾ ਮਤਲਬ ਪੁਲਸ-ਪਲਸ ਵਾਲੇ? ਉਸਦੀ ਖਾਜ ਦੇਖ ਕੇ ਹਰ ਕੋਈ ਭੱਜਦਾ ਏ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਵੀ ਨਈਂ ਕਿ ਕੋਈ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰੱਖ ਕੇ ਪਾਲ ਈ ਲਏ।”
ਮੈਂ ਦੱਸਿਆ, “ਥਾਣੇ ਦੇ ਕੋਲ ਈ ਇਕ ਪਸ਼ੂਵਾੜਾ ਏ। ਗਵਾਚੇ ਹੋਏ ਜਾਂ ਲਾਵਾਰਸ ਕੁੱਤੇ ਉੱਥੇ ਈ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਤੁਹਾਡਾ ਕੁੱਤਾ ਜ਼ਰੂਰ ਉੱਥੇ ਈ ਹੋਵੇਗਾ। ਥੋੜ੍ਹਾ-ਬਹੁਤ ਜੁਰਮਾਨਾ ਦੇ ਕੇ ਵਾਪਸ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ।” ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਅੰਦਾਜ਼ਨ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਲੈ ਲੈਣਗੇ?” ਇਸਦਾ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਫੇਰ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਰਿੱਝਣ ਲੱਗਾ।
“ਮੈਂ, ਤੇ ਉਸ ਸਾਲੇ ਕੁੱਤੇ 'ਤੇ, ਪੈਸਾ ਖਰਚ ਕਰਾਂ? ਉਸਦੀ ਐਸੀ ਦੀ ਤੈਸੀ! ਮਾਰ ਦੇਣ ਉਸਨੂੰ, ਮੇਰੀ ਬਲ਼ਾ ਨਾਲ!” ਤੇ ਉਸਨੇ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਰਟੀਆਂ-ਰਟਾਈਆਂ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਰੇਮੰਡ ਠੱਠਾ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਸਿਆ ਤੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ-ਪਿੱਛੇ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਨ ਲੱਗਾ। ਉੱਤੇ ਅਸੀਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵਿਦਾਅ ਲਈ। ਇਕ ਦੋ ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਈ ਸਲਾਮਾਨੋ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦਾ ਖੜਾਕ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤਾ, ਨਾਲ ਈ ਮੇਰਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੜਕਿਆ।
ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਅੰਦਰ ਬੁਲਾਇਆ ਤਾਂ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਨਿਗਾਹ ਬੂਟਾਂ ਦੇ ਪੰਜਿਆਂ 'ਤੇ ਟਿਕੀ ਸੀ ਤੇ ਗੰਢਲ, ਖ਼ੁਰਦਰੇ ਹੱਥ ਥਰਥਰ ਕੰਬ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਿਨਾਂ ਅੱਖ ਨਾਲ ਅੱਖ ਮਿਲਾਇਆਂ ਉਸਨੇ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ—
“ਕਿਓਂ ਮੋਸ਼ੀਓ ਮਯੋਰਸੋਲ, ਪੁਲਸ ਵਾਲੇ ਉਸਨੂੰ ਮੈਥੋਂ ਇੰਜ ਖੋਹ ਲੈਣਗੇ ਕਿ? ਨਈਂ ਖੋਹਣਗੇ ਨਾ?...ਨਈਂ, ਨਈਂ ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਨਈਂ ਕਰਨਗੇ ਉਹ ਲੋਕ...ਪਰ...ਪਰ ਮੰਨ ਲਓ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੁਛ ਕਰ-ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਤੋਂ ਦਾ ਨਈਂ ਰਹਿਣਾ...।”
ਮੈਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਿੱਥੋਂ ਤੀਕ ਮੇਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਏ, ਪਸ਼ੂਵਾੜੇ ਵਿਚ ਲਾਵਾਰਿਸ ਜਾਂ ਗਵਾਚੇ ਕੁੱਤਿਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤੀਕ ਉਡੀਕ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਠੀਕ ਸਮਝਦੇ ਨੇ, ਕਰਦੇ ਨੇ।
ਉਹ ਅੱਖਾਂ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੂੰਹ 'ਚੋਂ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਨਿਕਲਿਆ। ਫੇਰ 'ਨਮਸਕਾਰ' ਕਹਿ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਤੀਕ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਆਹਟ ਆਉਂਦੀ ਰਹੀ। ਕੰਧ ਦੇ ਉਸ ਪਾਸਿਓਂ ਧੀਮੀ ਸੂੰ-ਸੂੰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਇਆ ਕਿ ਬੁੱਢਾ ਰੋ ਰਿਹਾ ਏ। ਉਦੋਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ...ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉੱਘੜ-ਉੱਘੜ ਆਉਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਤੜਕੇ ਈ ਉਠਣਾ ਸੀ। ਭੁੱਖ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਖਾਧੇ-ਪੀਤੇ ਈ, ਸਿੱਧਾ ਬਿਸਤਰੇ 'ਤੇ ਜਾ ਪਿਆ।
--- --- ---
No comments:
Post a Comment