ਦੋ :

ਦੋ :


ਨੀਂਦ ਟੁੱਟਣ 'ਤੇ ਸਮਝ 'ਚ ਆਇਆ ਕਿ ਕਿਉਂ ਮੇਰੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਮੰਗਣ 'ਤੇ ਸਾਹਬ ਦਾ ਮੂੰਹ ਲੱਥ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਤਾਂ ਹੁਣ ਬਿਸਤਰਾ ਛੱਡਣ ਲੱਗਿਆਂ ਮੇਰੇ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਆਇਆ ਏ। ਜ਼ਰੂਰ ਸਾਹਬ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਪੂਰੇ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਮਾਂਠ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਗੱਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੰਘੋਂ ਲੱਥਦੀ ਵੀ ਕਿੰਜ? ਖ਼ੈਰ, ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿ ਮਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਲ੍ਹ ਦਫ਼ਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ—ਇਸ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਕੀ ਦੋਸ਼? ਦੂਜੀ, ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਤੇ ਐਤਵਾਰ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਤਾਂ ਹਰ ਹਾਲ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਈ ਸੀ। ਚਲੋ ਖ਼ੈਰ, ਇਸ 'ਚ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਾਹਬ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਨ ਨੂੰ ਨਾ ਸਮਝਿਆ ਹੋਵੇ, ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ।
ਪਿਛਲੇ ਦਿਨ ਜੋ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਸੱਚਮੁੱਚ ਮੈਨੂੰ ਏਨਾ ਨਿਢਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉੱਠਣਾ ਮੁਸੀਬਤ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹਜਾਮਤ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਸੋਚਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਅੱਜ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕਿੰਜ ਕੱਟਿਆ ਜਾਵੇ। ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੈਰਨ ਨਾਲ ਤਬੀਅਤ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਤਾਂ ਸੁਧਰੇਗੀ ਈ...ਸੋ ਬੰਦਰਗਾਹ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਿੱਧੀ ਟਰਾਮ ਫੜ੍ਹ ਲਈ।
ਉਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਸੀ। ਸੰਤਰਣ-ਕੁੰਡ (ਸਵੀਮਿੰਗ-ਪੂਲ) ਵਿਚ ਗੱਭਰੂਆਂ-ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦਾ ਮੇਲਾ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਭੂਤ-ਪੂਰਵ ਟਾਈਪਿਸਟ ਮੇਰੀ ਕਾਰਡੋਨਾ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਮੇਰਾ ਝੁਕਾਅ ਵੀ ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਉਸ ਵੱਲ ਖਾਸਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ, ਉਹ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਉਹ ਰਹੀ ਈ ਏਨੀ ਘੱਟ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣ ਸਕੀ।
ਤੈਰਨ ਵਾਲੇ ਤਖ਼ਤੇ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਵਿਚ ਸਹਾਰਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮੈਂ ਉਸਦੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ 'ਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਤਖ਼ਤੇ 'ਤੇ ਚਿੱਤ ਲੇਟ ਗਈ ਤੇ ਮੈਂ ਖੜ੍ਹਾ-ਖੜ੍ਹਾ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਤੈਰਨ ਲੱਗਾ। ਪਲ ਕੁ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪਾਸਾ ਪਰਤ ਕੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖਣ ਲੱਗੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਛਾਤੀ ਭਾਰ ਘਿਸੜ ਕੇ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਜਾ ਲੇਟਿਆ। ਹਵਾ ਬੜੀ ਸੁਹਾਵਣੀ-ਨਿੱਘੀ ਸੀ। ਖੇਡ-ਖੇਡ ਵਿਚ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਉਸਦੀ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਲੱਗਿਆ, ਉਸਨੇ ਬੁਰਾ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆਂ ਤਾਂ ਸਿਰ ਉੱਥੇ ਈ ਰੱਖੀ ਰੱਖਿਆ। ਸਾਰਾ ਨੀਲਾ ਤੇ ਸੁਨਹਿਰਾ ਆਕਾਸ਼ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਲੱਥ ਆਇਆ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰੀ ਦੇ ਪੇਟ ਦਾ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਹੇਠ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉੱਠਣਾ-ਡਿੱਗਣਾ ਮੇਰੇ ਤਨ-ਮਨ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਈ ਉਸ ਨਸ਼ੀਲੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਘੱਟੋਘੱਟ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਤਾਂ ਉਸ ਤਖ਼ਤੇ 'ਤੇ ਤੈਰਦੇ ਈ ਰਹੇ ਹੋਵਾਂਗੇ। ਧੁੱਪ ਜਦੋਂ ਖਾਸੀ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਬੁੜ੍ਹਕ ਕੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਕੁੱਦੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ-ਪਿੱਛੇ ਕੁੱਦ ਪਿਆ ਤੇ ਕਸ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਉਸਦੇ ਲੱਕ ਦੁਆਲੇ ਵਲ਼ ਲਈਆਂ। ਅਸੀਂ ਇੰਜ ਈ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਲੇਟੇ ਤੈਰਨ ਲੱਗੇ। ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਹੱਸੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ।
ਫੇਰ ਸੰਤਰਣ-ਕੁੰਡ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਖੜ੍ਹੇ ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਸੁਕਾ ਰਹੇ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਬੋਲੀ, “ਤੇਰਾ ਰੰਗ ਮੈਥੋਂ ਸਾਫ਼ ਐ।” ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਿਨੇਮੇ ਚੱਲੇਂਗੀ?” ਉਹ ਫੇਰ ਹੱਸਣ ਲੱਗੀ। ਬੋਲੀ, “ਹਾਂ-ਹਾਂ।” ਪਰ ਉਸਨੇ ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਰੱਖੀ ਕਿ ਉਹ ਮਜ਼ਾਕੀਆ ਖੇਲ੍ਹ ਦੇਖਣ ਚੱਲਾਂਗੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਰਨਾਂਦੇਲ ਨੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਏ। ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਬੱਚੇ-ਬੱਚੇ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ 'ਤੇ ਉਹਦੀ ਚਰਚਾ ਏ।
ਅਸੀਂ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਲਏ ਤਾਂ ਉਹ ਅੱਖਾਂ ਟੱਡ-ਟੱਡ ਮੇਰੀ ਕਾਲੀ ਟਾਈ ਨੂੰ ਦੇਖਦੀ ਹੋਈ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੀ, “ਕੀ ਗੱਲ ਏ? ਕੋਈ ਗ਼ਮੀ ਹੋ ਗਈ ਕਿ?” ਮੈਂ ਮਾਂ ਦੇ ਨਾ ਰਹਿਣ ਦੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ। ਪੁੱਛਿਆ, “ਕਦੋਂ?” “ਕਲ੍ਹ।” ਮੈਂ ਕਿਹਾ। ਉਹ ਮੂੰਹੋਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲੀ ਪਰ ਲੱਗਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਸੰਕੋਚ ਵੱਸ-ਪਰ੍ਹੇ ਸਰਕ ਗਈ ਏ। ਦੰਦਾਂ ਤੀਕ ਆਈ ਗੱਲ ਮੈਂ ਦੱਬ ਲਈ ਕਿ 'ਇਸ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਈਂ ਨਾ...'। ਯਾਦ ਆਇਆ, ਇਹੀ ਗੱਲ ਮੈਂ ਸਾਹਬ ਨੂੰ ਵੀ ਕਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੇਡੀ ਮੂਰਖਤਾ-ਭਰੀ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਉਂਜ ਮੂਰਖਤਾ-ਭਰੀ ਲੱਗੇ ਜਾਂ ਨਾ ਲੱਗੇ, ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਮਨ ਵਿਚ ਅਪਰਾਧ-ਭਾਵਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਏ।
ਚਲੋ ਖ਼ੈਰ, ਸ਼ਾਮ ਤੀਕ ਮੇਰੀ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਭੁੱਲ-ਭੁਲਾਅ ਗਈ। ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਮਜ਼ਾਕੀਆ ਜ਼ਰੂਰ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਲ-ਮਿਲਾ ਕੇ ਸੀ ਸੋਲਾਂ ਆਨੇ ਬਕਵਾਸ ਈ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ ਪੈਰ ਰਗੜਦੀ ਰਹੀ ਤੇ ਮੈਂ ਉਸਦੀ ਆਪਣੇ ਪਾਸੇ ਵਾਲੀ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਛੇੜਖਾਨੀ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਫ਼ਿਲਮ ਜਦੋਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸੀ, ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਚੁੰਮ ਲਿਆ। ਪਰ ਉਹ ਚੁੰਮਾਂ ਬੜੇ ਬੇਹੂਦਾ ਢੰਗ ਦਾ ਸੀ। ਫੇਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਈ ਘਰ ਆ ਗਈ ਸੀ।
ਮੇਰੀ ਅੱਖ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਉਹ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਦੱਸਦੀ ਸੀ ਕਿ ਮਾਸੀ ਘਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੂੰ ਈ ਲੱਭਦੀ ਏ। ਯਾਦ ਆਇਆ, ਅੱਜ ਤਾਂ ਐਤਵਾਰ ਏ। ਮਨ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਕੰਬਖ਼ਤ ਐਤਵਾਰ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਕਦੀ ਚੇਤਾ ਈ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਮੈਂ ਸਿਰਹਾਣੇ ਹੇਠਾਂ ਸਿਰ ਵਾੜ ਕੇ ਮੇਰੀ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਤੋਂ ਲੱਗੀ ਖਾਰੀ-ਖਾਰੀ ਗੰਧ ਨੂੰ, ਅਲਸਾਏ ਭਾਵ ਨਾਲ, ਸਾਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੀਣ ਲੱਗਾ। ਦਸ ਵਜੇ ਤੀਕ ਲੱਤਾਂ ਪਸਾਰ ਕੇ ਸੁੱਤਾ ਤੇ ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਸਿਗਰਟ ਤੇ ਸਿਗਰਟ ਫੂਕਦਾ, ਦੁਪਹਿਰ ਤੀਕ, ਬਿਸਤਰੇ 'ਤੇ ਪਿਆ ਪਾਸੇ ਪਰਤਦਾ ਰਿਹਾ। ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅੱਜ ਹੋਰ ਦਿਨਾਂ ਵਾਂਗ ਸੇਲੇਸਤੇ ਦੇ ਰੇਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਨਹੀਂ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਉੱਥੇ ਲੋਕ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਸਵਾਲ-ਜਵਾਬ ਕਰਕੇ ਨੱਕ 'ਚ ਦਮ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਨੇ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਜਿਰਹਬਾਜ਼ੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ। ਸੋ ਕੁਝ ਆਂਡੇ ਉਬਾਲੇ ਤੇ ਉਸੇ ਭਾਂਡੇ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਖਾਧੇ। ਡਬਲਰੋਟੀ ਬਚੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਹੇਠੋਂ ਖ਼ਰੀਦ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਖੇਚਲ ਮੰਜੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੋਚਿਆ, ਬਿਨਾਂ ਡਬਲਰੋਟੀ ਦੇ ਈ ਸਹੀ।
ਖਾਣੇ ਪਿੱਛੋਂ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕਿ ਹੁਣ ਕਰਾਂ ਤਾਂ ਕੀ ਕਰਾਂ! ਬਸ ਆਪਣੇ ਉਸ ਛੋਟੇ-ਜਿਹੇ ਫਲੈਟ ਵਿਚ ਈ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਚੱਕਰ ਕੱਟਦਾ ਰਿਹਾ। ਮਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਇਹ ਫਲੈਟ ਸਾਡੀ ਰਹਾਇਸ਼ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਇਕੱਲੇ ਲਈ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ...ਸੋ ਮੈਂ ਖਾਣੇ ਵਾਲੀ ਮੇਜ਼ ਨੂੰ ਸੌਣ-ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਈ ਖਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਕੰਮ ਦਾ ਬਸ ਇਹੀ ਕਮਰਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਰਾ ਲੋੜੀਦਾ ਫਰਨੀਚਰ ਇਸ ਵਿਚ ਸੀ—ਪਿੱਤਲ ਦਾ ਪਲੰਘ, ਇਕ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਮੇਜ਼, ਬੈਂਤ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕੁਰਸੀਆਂ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਡੂੰਘੇ-ਡੂੰਘੇ ਡੂੰਘ ਪੈ ਗਏ ਸਨ। ਦਾਗੀ-ਧੱਬਿਆਏ ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕੱਪੜੇ ਟੰਗਣ ਦੀ ਅਲਮਾਰੀ। ਬਾਕੀ ਦੇ ਫਲੈਟ ਵਿਚ ਕਿਉਂਕਿ ਕੰਮ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਂਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਉਸਦੀ ਸਾਫ਼-ਸਫ਼ਾਈ ਦੀ ਸਿਰ-ਦਰਦੀ ਵੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕੁਝ ਕਰਨ ਨੂੰ ਹੈ ਈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਫਰਸ਼ 'ਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੋਂ ਦਾ ਪਿਆ ਪੁਰਾਣਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਉਸ ਵਿਚ 'ਕਰੁਸ਼ੇਨ ਸਾਲਟ' ਦਾ ਇਕ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਸੀ, ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਆਪਣੀ ਐਲਬਮ ਵਿਚ ਚਿਪਕਾ ਲਿਆ। ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਮੈਨੂੰ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਲੱਗਦੀਆਂ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਇਸੇ ਐਲਬਮ ਵਿਚ ਚਿਪਕਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਮਲ-ਮਲ ਕੇ ਹੱਥ ਧੋਤੇ ਤੇ ਲਾਚਾਰੀ ਵੱਸ ਬਾਹਰ ਬਾਲਕੋਨੀ ਵਿਚ ਨਿਕਲ ਆਇਆ। ਜਦੋਂ ਕਿਤੇ ਮਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਦਾ—ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਈ ਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਸੌਣ-ਕਮਰਾ ਮੁਹੱਲੇ ਦੀ ਖਾਸ ਸੜਕ ਵੱਲ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੌਸਮ ਬੜਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਤੇ ਸੁਹਾਵਨਾ ਸੀ, ਪਰ ਸੜਕ ਦੇ ਕਾਲੇ-ਕਾਲੇ ਪੱਥਰ ਹਾਲੇ ਵੀ ਚਮਕਰੇ ਮਾਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸੜਕ 'ਤੇ ਭੀੜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਜਿਹੜੇ ਦੋ-ਚਾਰ ਆਦਮੀ ਸਨ, ਉਹ ਬਿਨਾਂ-ਮਕਸਦ ਬੇਅਰਥ-ਜਿਹੀ ਭੱਜ-ਨੱਸ ਕਰ ਰਹੇ ਜਾਪਦੇ ਸਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਛੁੱਟੀ ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜਾਂਦਾ ਹੋਇਆ ਇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਆਉਂਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਗੇ-ਅੱਗੇ ਮਲਾਹਾਂ ਵਰਗੇ ਸੂਟ ਪਾਈ ਦੋ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਨਿਆਣੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪਤਲੂਨਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਗੋਡਿਆਂ ਤੀਕ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਉਹ ਉਜਬੇਕਾਂ ਵਰਗੇ ਦਿਸਦੇ ਸਨ। ਫੇਰ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ 'ਬੋ' ਲਾਈ ਕਾਲੇ ਪੇਟੈਂਟ ਚਮੜੇ ਦੇ ਬੂਟ ਪਾਈ ਛੋਟੀ-ਜਿਹੀ ਕੁੜੀ, ਪਿੱਛੇ-ਪਿੱਛੇ ਬਾਦਾਮੀ ਰੰਗ ਦੇ ਰੇਸ਼ਮੀ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੋਟੀ-ਥੁਲਥੁਲ ਮਾਂ ਤੇ ਚੁਸਤ-ਦਰੁਸਤ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿਓ। ਇਸ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਮੈਂ ਸ਼ਕਲ ਤੋਂ ਪਛਾਣਦਾ ਸੀ। ਸਿਰ 'ਤੇ ਚਟਾਈ ਦਾ ਟੋਪ, ਹੱਥ ਵਿਚ ਖੂੰਡੀ ਤੇ ਬਟਰਫਲਾਈ-ਟਾਈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਤੁਰਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਸਮਝ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਕਿ ਲੋਕ ਕਿਉਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ—'ਖ਼ੁਦ ਚੰਗੇ ਉੱਚੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਏ ਪਰ ਸ਼ਾਦੀ ਇਸਨੇ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਨੀਂਵੀ ਜਾਤ ਵਿਚ ਕਰ ਲਈ ਏ।'
ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਢਾਣੀ ਲੰਘੀ। ਇਹ ਮੁਹੱਲੇ ਦੇ 'ਮੁਸ਼ਟੰਡੇ' ਸਨ—ਤੇਲ ਚੋਪੜੇ ਵਾਲ, ਲਾਲ-ਲਾਲ ਟਾਈਆਂ, ਬੜੇ ਭੀੜੇ ਲੱਕ ਵਾਲੇ ਕੋਟ, ਵੇਲ-ਬੂਟੀਆਂ ਦੀ ਕਢਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਜੇਬਾਂ ਤੇ ਚਕੋਰ ਪੰਜੇ ਵਾਲੇ ਬੂਟ! ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਇਆ ਕਿ ਜ਼ਰੂਰ ਇਹ ਲੋਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਸਿਨੇਮਾ-ਘਰ 'ਤੇ ਧਾਵਾ ਬੋਲਣ ਚੱਲੇ ਨੇ। ਤਦੇ ਤਾਂ ਘਰੋਂ ਏਨੀ ਜਲਦੀ ਨਿਕਲ ਪਏ ਨੇ ਤੇ ਸੰਘ ਪਾੜ-ਪਾੜ ਕੇ ਹੱਸਦੇ ਤੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਟਰਾਮ-ਸਟਾਪ 'ਤੇ ਖੜਮਸਤੀਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ।
ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਸੜਕ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸੁੰਨੀ ਹੋ ਗਈ। ਹੁਣ ਤੀਕ ਸਾਰੇ ਮੈਟਿਨੀ ਸ਼ੋਅ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹੋਣਗੇ। ਟਾਵੇਂ-ਟਾਵੇਂ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਤੇ ਇਕ-ਅੱਧੀ ਬਿੱਲੀ ਈ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਲੱਗੇ ਅੰਜੀਰ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਉੱਤੇ ਆਸਮਾਨ ਸਾਫ਼ ਸੀ, ਪਰ ਧੁੱਪ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਹਮਣੀ ਪਟਰੀ ਦਾ ਤੰਮਾਕੂ ਵਾਲਾ ਅੰਦਰੋਂ ਇਕ ਕੁਰਸੀ ਕੱਢ ਲਿਆਇਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਫੁਟਪਾਥ ਉੱਤੇ ਦੋਵੇਂ ਲੱਤਾਂ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਕਰਕੇ, ਕੁਰਸੀ ਦੀ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਬਾਹਾਂ ਟਿਕਾ ਕੇ, ਬੈਠ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਛਿਣ ਪਹਿਲਾਂ ਟਰਾਮਾਂ ਭਰੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਹੁਣ ਇਕਦਮ ਖਾਲੀ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਤਮਾਕੂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਵਾਲੇ ਛੋਟੇ-ਜਿਹੇ ਖਾਲੀ ਰੇਸਤਰਾਂ 'ਸ਼ੇ ਪੀਯਰੋ' ਵਿਚੋਂ, ਬੈਰਾ ਬੁਰਾਦਾ ਝਾੜ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹੂ-ਬ-ਹੂ ਐਤਵਾਰ ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਸੀ...।
ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਕੁਰਸੀ ਘੁਮਾਈ ਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤਮਾਕੂ ਵਾਲੇ ਵੱਲ ਲੱਤਾਂ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਕਰਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਰਾਮਦੇਹ ਸੀ। ਦੋ ਸਿਗਰਟ ਫੂਕ ਚੁੱਕਣ ਪਿੱਛੋਂ ਉੱਠਿਆ ਤੇ ਅੰਦਰ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਚਾਕਲੇਟ ਦੀ ਟਿੱਕੀ ਚੁੱਕ ਲਿਆਇਆ। ਸੋਚਿਆ, ਖਿੜਕੀ ਕੋਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਕੇ ਖਾਵਾਂਗਾ। ਦੇਖਦੇ-ਦੇਖਦੇ ਆਸਮਾਨ ਵਿਚ ਬੱਦਲ ਘਿਰ ਆਏ ਤਾਂ ਲੱਗਣ ਲੱਗਾ, ਹੁਣੇ ਝੱਖੜ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਏ। ਖ਼ੈਰ, ਬੱਦਲ ਤਾਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਰਕ ਗਏ, ਪਰ ਜਾਂਦੇ-ਜਾਂਦੇ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਮੀਂਹ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਜ਼ਰੂਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਗਏ, ਯਾਨੀ ਗੂੜ੍ਹਾ ਹਨੇਰਾ ਤੇ ਨਮੀ ਛਾ ਗਈ। ਦੇਰ ਤੀਕ ਖੜ੍ਹਾ-ਖੜ੍ਹਾ ਮੈਂ ਆਸਮਾਨ ਵੱਲ ਵਿੰਹਦਾ ਰਿਹਾ।
ਪੰਜ ਵਜੇ ਫੇਰ ਟਰਾਮਾਂ ਦੀ ਟਨ-ਟਨ ਗੂੰਜਣ ਲੱਗੀ। ਸਾਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਬਾਹਰਲੀ ਬਸਤੀ ਵਿਚ ਫੁਟਬਾਲ ਮੈਚ ਸੀ। ਟਰਾਮਾਂ ਉੱਥੋਂ ਈ ਭਰੀਆਂ-ਭਰਾਈਆਂ ਆਈਆਂ ਸਨ। ਪਿੱਛੇ ਫੱਟੇ ਤੀਕ ਭੀੜ ਸੀ, ਲੋਕ ਪੌੜੀਆਂ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਫੇਰ ਇਕ ਟਰਾਮ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਟੋਲੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਈ। ਜਿਹਨਾਂ-ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਸੂਟਕੇਸ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਦੇਖਦਾ ਈ ਪਛਾਣ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਖਿਡਾਰੀ ਇਹੀ ਨੇ। ਇਹ ਲੋਕ ਸੰਘ ਪਾੜ-ਪਾੜ ਆਪਣੀ ਟੋਲੀ ਦਾ ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੇ ਸੀ—“ਯਾਰੋ ਗੇਂਦ ਵਧਾਈ ਜਾਓ...” ਇਕ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਕੂਕਿਆ, “ਛੱਕੇ ਛੁਡਾਅ 'ਤੇ ਸਾਲਿਆਂ ਦੇ।” ਮੈਂ ਵੀ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਹੱਥ ਹਿਲਾਇਆ ਤੇ ਚੀਕ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਸ਼ਾਬਾਸ਼।” ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਨਿੱਜੀ ਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕਾਰ-ਕਤਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।
ਆਸਮਾਨ ਦੇ ਤੇਵਰ ਫੇਰ ਬਦਲੇ। ਛੱਤਾਂ ਦੇ ਪਾਰ ਸੰਧੂਰੀ ਚਾਨਣ ਫ਼ੈਲਣ ਲੱਗਾ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਆਥਣ-ਵੇਲਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਸੜਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਵੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਲੋਕੀ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਕਰਕੇ ਪਰਤ ਰਹੇ ਸਨ। ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਉਹੀ ਚੁਸਤ-ਦਰੁਸਤ ਨਿੱਕਚੂ-ਜਿਹਾ ਆਦਮੀ ਤੇ ਉਸਦੀ ਮੋਟੀ-ਤਾਜ਼ੀ ਪਤਨੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ। ਥੱਕੇ-ਹੰਭੇ ਨਿਆਣੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਦੇ ਮਗਰੇ-ਮਗਰ ਠੁਣਕਦੇ-ਘਿਸਟਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਮੁਹੱਲੇ ਦੇ ਸਿਨੇਮਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਨਿਕਲੀ। ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ, ਸਿਨੇਮਾ ਦੇਖ ਕੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨ ਬੜੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ, ਲੰਮੀਆਂ-ਲੰਮੀਆਂ ਪਲਾਂਘਾਂ ਪੁੱਟਦੇ ਤੁਰੇ ਆ ਰਹੇ ਨੇ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਲੋਕ ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਤੁਰਦੇ। ਜਿਸ ਸਿਨੇਮੇਂ 'ਚੋਂ ਆ ਰਹੇ ਨੇ ਉੱਥੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਪੱਛਮੀ ਤਰਜ ਦੀ ਕੋਈ ਮਾਰ-ਧਾੜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਸਿਨੇਮਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਠਹਿਰ ਕੇ ਆਏ। ਇਹ ਵਧੇਰੇ ਸੰਜੀਦਾ ਸਨ। ਉਂਜ ਕੁਝ ਹੱਸ ਵੀ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਕੁਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਬੜੇ ਪਰਸਤ ਤੇ ਥੱਕੇ-ਹਾਰੇ ਜਿਹੇ ਦਿਸਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਹਾਲੇ ਵੀ ਮੇਰੀ ਖਿੜਕੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮਟਰ-ਗਸ਼ਤੀ ਕਰਦੇ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਈ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਬਾਹਾਂ ਪਾਈ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਝੁੰਡ ਆਇਆ। ਖਿੜਕੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨ ਇਕ ਪਾਸੇ ਝੁਕ ਕੇ ਕੁਝ ਇਸ ਅਦਾਅ ਨਾਲ ਤੁਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਰਗੜਦੇ ਹੋਏ ਨਿਕਲਣ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਵਾਕਬਾਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਕੁੜੀਆਂ ਸਿਰ ਘੁਮਾ-ਘੁਮਾ ਕੇ ਖਿੜ-ਖਿੜ ਹੱਸਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਪਛਾਣਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਇਧਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਈ ਸੀ। ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੋ-ਤਿੰਨਾਂ ਨੇ ਉੱਤੇ ਦੇਖ ਕੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਹੱਥ ਵੀ ਹਿਲਾਏ।
ਉਦੋਂ ਈ ਸੜਕ ਦੀਆਂ ਬੱਤੀਆਂ 'ਭੱਕ' ਕਰਕੇ ਇਕੱਠੀਆਂ ਜਗ ਪਈਆਂ ਤੇ ਹਨੇਰੇ ਆਸਮਾਨ ਵਿਚ ਜਿਹੜੇ ਤਾਰੇ ਟਿਮਟਿਮਾਉਣ ਲੱਗੇ ਸਨ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਯਕਦਮ ਫਿੱਕੇ ਪੈ ਗਏ। ਏਨੀ ਦੇਰ ਤੋਂ ਸੜਕ ਦੀ ਹਲਚਲ ਤੇ ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਦਲਦੀਆਂ ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ-ਦੇਖ ਕੇ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਪੀੜ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈਆਂ ਸਨ। ਬੱਤੀਆਂ ਹੇਠ ਚਾਨਣ ਦੇ ਝਰਨੇ ਝਿਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਰਹਿ-ਰਹਿ ਕੇ ਕੋਈ ਟਰਾਮ ਲੰਘ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਉਸਦੇ ਚਾਨਣ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਕੁੜੀ ਦੇ ਵਾਲ, ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਜਾਂ ਚਾਂਦੀ ਦੀਆਂ ਚੂੜੀਆਂ ਲਿਸ਼ਕੋਰ ਮਾਰ ਜਾਂਦੀਆਂ...
ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਟਰਾਮਾਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਰੁੱਖਾਂ ਤੇ ਬੱਤੀਆਂ ਦੇ ਉਤਲੇ ਆਸਮਾਨ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਸੰਘਣਾ, ਗੂੜ੍ਹਾ ਤੇ ਮਖ਼ਮਲੀ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ, ਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸੜਕ ਖ਼ੁਦ-ਬ-ਖ਼ੁਦ ਸੁੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ। ਆਖ਼ਰ ਚਾਰੇ-ਪਾਸੇ ਨਿਰੋਲ ਸੰਨਾਟਾ ਛਾ ਗਿਆ। ਦੇਖਿਆ, ਸ਼ਾਮ ਵਾਲੀ ਉਹੀ ਬਿੱਲੀ ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਟਹਿਲਦੀ ਹੋਈ ਸੁੰਨੀ ਸੜਕ ਪਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਏ।
ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਖ਼ਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦਾ ਕੁਝ ਜੁਗਾੜ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ। ਨੀਵੀਂ ਪਾ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਦੇਖਦਾ-ਦੇਖਦਾ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕੁਰਸੀ ਦੀ ਪਿੱਠ ਉੱਤੇ ਏਨੀ ਦੇਰ ਦਾ ਲੱਦਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਅੰਗੜਾਈ ਲਈ ਤਾਂ ਗਰਦਨ ਦੁਖਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਹੇਠਾਂ ਜਾ ਕੇ ਡਬਲ-ਰੋਟੀ ਤੇ ਕੁਝ ਸੇਂਵੀਆਂ ਖ਼ਰੀਦੀਆਂ। ਖਾਣਾ ਪਕਾਇਆ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ-ਖੜ੍ਹੇ ਈ ਖਾ ਲਿਆ। ਮਨ ਸੀ ਕਿ ਖਿੜਕੀ ਕੋਲ ਖੜ੍ਹਾ-ਖੜ੍ਹਾ ਈ ਇਕ ਸਿਗਰਟ ਹੋਰ ਫੂਕ ਲਵਾਂ, ਪਰ ਬਾਹਰ ਕਾਫ਼ੀ ਠੰਢ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ, ਸੋ ਵਿਚਾਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਖਿੜਕੀ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਅੰਦਰ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਨਿਗਾਹ ਸ਼ੀਸ਼ੇ 'ਤੇ ਪਈ। ਦੇਖਿਆ, ਉਸ ਵਿਚ ਮੇਜ਼ ਦਾ ਇਕ ਕੋਨਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਏ, ਉਸ ਉੱਤੇ ਸਪਿਰਟ ਲੈਂਪ ਤੇ ਨਾਲ ਈ ਡਬਲ-ਰੋਟੀ ਦੇ ਕੁਝ ਟੁਕੜੇ ਪਏ ਹੋਏ ਨੇ। ਉਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਯਕਦਮ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਚਲੋ, ਇਕ ਐਤਵਾਰ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ-ਤਿਵੇਂ ਕਰਕੇ ਪਾਰ ਹੋਇਆ। ਮਾਂ ਦਾ ਅੰਤਮ-ਸੰਸਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਕਲ੍ਹ ਤੋਂ ਫੇਰ ਉਹੀ ਦਫ਼ਤਰ ਦਾ ਰਾਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਸੱਚਮੁੱਚ, ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਤਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ, ਸਭ ਕੁਝ ਜਿਵੇਂ ਦਾ ਤਿਵੇਂ ਈ ਏ।
--- --- ---